Ιωάννης Καποδίστριας και Πανεπιστημιακή Μνήμη
Τον πρώτο λόγο τον εκφώνησε, στις 4 Φεβρουαρίου 1912, ο Πρύτανης, καθηγητής της Γενικής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή Σπυρίδων Π. Λάμπρος (1851-1919). Κάθε χρόνο έκτοτε, και παράλληλα με το μνημόσυνο ευεργετών, δωρητών και καθηγητών, το Πανεπιστήμιο τελούσε και το μνημόσυνο τῶν ἀοιδίμων ἱδρυτῶν αὐτοῦ Ἰωάννου Καποδιστρίου καί Ἰωάννου Δομπόλη.
Παράλληλα, ήδη από την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, το Πανεπιστήμιο Αθηνών προχώρησε στη δημιουργία μνημείων, αφιερωμένων στους δύο άνδρες. Στην ανατολική πτέρυγα του Κεντρικού Κτηρίου, όπου στεγαζόταν το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και διδάσκονταν οι θεωρητικές επιστήμες, εντοιχίστηκε μαρμάρινη αναθηματική πλάκα αφιερωμένη στον Ιωάννη Δομπόλη, τῷ ἱδρυτῇ, και στον Ιωάννη Καποδίστρια, τῷ ἐπωνύμῳ. Επιπλέον, στις 19 Δεκεμβρίου 1931, μετά από χρόνια προσπαθειών, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ανίδρυσε ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος κοσμεί μέχρι σήμερα τον προαύλιο χώρο του.
Παράλληλα με την απόδοση τιμών και την μνημόνευση του Καποδίστρια, ο Κυβερνήτης και η εποχή του αποτέλεσαν αντικείμενο διδασκαλίας, μελέτης και έρευνας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το τέλος κυρίως του 19ου αιώνα η καποδιστριακή περίοδος εντάσσεται στο πρόγραμμα των ιστορικών μαθημάτων, αρχικά στο πλαίσιο της ιστορίας του νεότερου ελληνισμού και αργότερα και ως αυτοτελές αντικείμενο. Παράλληλα, από τη δεκαετία του 1950, ακολουθώντας και τις γενικότερες ιστοριογραφικές εξελίξεις στη συγκρότηση του πεδίου των νεοελληνικών σπουδών, εκπονούνται οι πρώτες διδακτορικές διατριβές για τον Καποδίστρια και για την εποχή του. Από τότε έως σήμερα, η τιμή και η μνημόνευση του έργου του πρώτου Κυβερνήτη της χώρας συνδέονται με τη μελέτη και την κριτική του κατανόηση, εύλογος συνδυασμός για το πρώτο δημόσιο πανεπιστήμιο της χώρας μας.
Έργα της Έκθεσης
Η Πρώτη Βιογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια
Ήδη κατά τα αμέσως επόμενα χρόνια από τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, δημοσιεύτηκαν διάφοροι λόγοι, αφιερωμένοι στη ζωή και τη δράση του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας. Ωστόσο, η πρώτη βιογραφία του, μαζί με αυτή του Αδαμάντιου Κοραή (1748-1833), κυκλοφόρησε το 1834. Συγγραφέας της βιογραφίας ήταν ο δάσκαλος του Γένους και σημαντικός εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Νεόφυτος Δούκας (1760-1845). Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και ο ιερωμένος διορίστηκε καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Οθωνείου Πανεπιστημίου, ήδη από το 1837, αρνήθηκε τη θέση και στην πράξη δεν δίδαξε ποτέ.
Νόμος περί Καποδιστριακού Πανεπιστημίου
Σύμφωνα με τον νόμο υπ’ αριθμόν 3825, Περὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου, της 17ης Ιουλίου 1911, που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, ιδρύθηκε το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Στο πρώτο άρθρο αποσαφηνίζεται ότι η σύσταση του πανεπιστημιακού ιδρύματος έγινε σύμφωνα με τη διαθήκη του Ιωάννη Δομπόλη. Επιπλέον, στο δεύτερο άρθρο, ορίζεται ότι το Πανεπιστήμιο οφείλει να τελεῖ ἐτησίως μνημόσυνον ὑπὲρ τῶν ἀειμνήστων Ἰωάννου Καποδιστρίου καὶ Ἰωάννου Δομπόλη.
Ο Λόγος του Πρώτου Μνημόσυνου των Ιωάννη Καποδίστρια και Ιωάννη Δομπόλη
Το 1912, στο πρώτο πανεπιστημιακό μνημόσυνο που τελέστηκε στη μνήμη των Καποδίστρια και Δομπόλη, εκφώνησε λόγο ο Πρύτανης Σπυρίδων Π. Λάμπρος. Στο κείμενο τονίστηκε η σπουδαιότητα του εκπαιδευτικού έργου του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας και η ανάγκη να διερευνηθεί σε μεγαλύτερο βάθος η ζωή και η προσφορά του εν πολλοίς αγνώστου Ηπειρώτη ευεργέτη.
Λόγος του Ανδρέα Μιχ. Ανδρεάδη
Λόγος, με τίτλο Περὶ τῆς Δημοσιονομικῆς Πολιτικῆς τοῦ Κυβερνήτου, που εκφώνησε, στις 7 Φεβρουαρίου 1916, ο καθηγητής της Στατιστικής και Δημοσιονομίας και της Δημόσιας Οικονομίας στη Νομική Σχολή Ανδρέας Μιχ. Ανδρεάδης (1876-1935). Ο λόγος εκφωνήθηκε στην Αίθουσα Τελετών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, κατά τη διεξαγωγή εορταστικής εκδήλωσης, με αφορμή την πλήρωση εκατόν σαράντα ετών από τη γέννηση του Ιωάννη Καποδίστρια.
Προσκλήσεις στο Μνημόσυνο Ιωάννη Καποδίστρια και Ιωάννη Δομπόλη
Δύο προσκλήσεις για το μνημόσυνο ὑπέρ τῶν ψυχῶν τῶν ἁοιδίμων ἱδρυτῶν τοῦ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἰωάννου Δομπόλη καί Ἰωάννου Καποδιστρίου, που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στη Μητρόπολη Αθηνών, την 4η Φεβρουαρίου 1918. Η πρώτη πρόσκληση απευθυνόταν στους φοιτητές και των δύο Πανεπιστημίων, του Εθνικού και του Καποδιστριακού, και η δεύτερη στον Υπουργό Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Δημήτριο Δίγκα (1876-1974).
Επιστολές προς τη Μητρόπολη Αθηνών
Οι ημέρες μνήμης, αφιερωμένες στους Ιωάννη Καποδίστρια και Ιωάννη Δομπόλη, είχαν έντονα θρησκευτικό χαρακτήρα. Έτσι, η Πρυτανεία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών επιθυμούσε στα μνημόσυνα των ἁοιδίμων ἱδρυτῶν να χοροστατεί κάποιο σημαίνον πρόσωπο της Ελλαδικής Εκκλησίας. Με την επιστολή της 1ης Φεβρουαρίου 1918, η Πρυτανεία παρακάλεσε τη Μητρόπολη να αναλάβει τη χοροστασία ένας τῶν παρεπιδημούντων Ἀρχιερέων, ενώ με την επιστολή της 31ης Ιανουαρίου 1919, προσκάλεσε τον ίδιον τον Μητροπολίτη Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Μελέτιο.
Λόγος και Προσωπογραφία του Αδαμάντιου Αδαμαντίου
Στις 23 Δεκεμβρίου 1920, η Σύγκλητος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών αποφάσισε να αναθέσει στον καθηγητή της Βυζαντινής Τέχνης και Αρχαιολογίας Αδαμάντιο Αδαμαντίου (1875-1937) την εκφώνηση λόγου στο ετήσιο μνημόσυνο των Ιωάννη Καποδίστρια και Ιωάννη Δομπόλη, που επρόκειτο να τελεστεί στις 4 Φεβρουαρίου 1921. Η μαύρη ταινία στην πάνω αριστερά πλευρά του εγγράφου, τοποθετήθηκε σε ένδειξη πένθους για το θάνατο του βασιλιά Αλεξάνδρου (1893-1920).
Πράγματι, μέσα σε περίπου ενάμιση μήνα, ο Αδαμαντίου κατέληξε σε μία ομιλία, της οποίας ο τίτλος, Τά μετά Χριστόν Ἑλληνικά Πανεπιστήμια, ὡς κέντρα τῆς Ἐθνικῆς ἰδέας, είναι ενδεικτικός της δημόσιας ρητορικής αλυτρωτισμού που κυριαρχούσε στις αρχές της δεκαετίας του 1920.
Λόγοι και Προσωπογραφίες των Παύλου Καρολίδη και Χρήστου Ανδρούτσου
Η Σύγκλητος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών είχε αναθέσει στον καθηγητή της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους στη Φιλοσοφική Σχολή Παύλο Καρολίδη (1849-190) την εκφώνηση του λόγου στο μνημόσυνο των Ιωάννη Καποδίστρια και Ιωάννη Δομπόλη, το οποίο επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στις 4 Φεβρουαρίου 1922. Ωστόσο, μόλις λίγες μέρες πριν, κωλυθέντος δ’ ἀπροόπτως του Καρολίδη, την εκφώνηση λόγου ανέλαβε ο Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής, καθηγητής της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής Χρήστος Ανδρούτσος (1869-1935). Η έκτακτη απομάκρυνση του Καρολίδη δεν αποκλείεται να σχετίζεται με τις καταιγιστικές εξελίξεις της Μικρασιατικής Εκστρατείας, την πρότερη θητεία του καθηγητή στο Οθωμανικό Κοινοβούλιο και τη διαφοροποίησή του από τις θέσεις της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Αναθηματική Πλάκα αφιερωμένη στους Ιωάννη Καποδίστρια και Ιωάννη Δομπόλη
Στις αρχές του 20ου αιώνα, με την ίδρυση του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, εντοιχίστηκε, απέναντι από την Αίθουσα Τελετών, στην κλίμακα προς το γραφείο του Πρύτανη, μία μαρμάρινη αναθηματική πλάκα, η οποία απέδιδε με χρυσά γράμματα φόρο τιμής στους δύο μεγάλους ευεργέτες, τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Ιωάννη Δομπόλη.
Οι Πρώτες Διατριβές για τον Ιωάννη Καποδίστρια
Τη δεκαετία του 1950 εκπονήθηκαν οι τρεις πρώτες διδακτορικές διατριβές του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, οι οποίες ήταν αφιερωμένες στη ζωή και τη δράση του Ιωάννη Καποδίστρια. Η πρώτη, το 1954, ανήκε στον Αλέξανδρο Δεσποτόπουλο (1913-2004) και είχε τίτλο Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας και η Απελευθέρωσις της Ελλάδος. Η δεύτερη, το 1958, ήταν έργο της Ελένης Ε. Κούκκου (1921-2007), με τίτλο Ο Καποδίστριας και η Παιδεία: Η Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης. Η τρίτη, το 1959, εκπονήθηκε από τον Σπυρίδωνα Λουκάτο (1915-2014), και τιτλοφορούταν Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η Επτάνησος Πολιτεία. Και οι τρεις διδακτορικές διατριβές βαθμολογήθηκαν με Άριστα.
Διακόσια Χρόνια από τη Γέννηση του Ιωάννη Καποδίστρια
Στις 26 Απριλίου 1977 το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών διοργάνωσε τελετή μνήμης αφιερωμένη στην επέτειο των διακοσίων ετών από τη γέννηση του Ιωάννη Καποδίστρια. Η εκδήλωση ξεκίνησε με χαιρετισμό του Πρύτανη, καθηγητή της Παιδιατρικής Νικόλαου Ματσανιώτη (1925-2010). Στη συνέχεια, εκφώνησε ομιλία ο καθηγητής της Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης Olivier Reverdin (1913-2000), με τίτλο Ἰωάννης Καποδίστριας, πολίτης τῆς Γενεύης καὶ πρῶτος Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος, και ο καθηγητής της Νεότερης Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλειος Σφυρόερας (1921-2015), με τίτλο Ἡ ἑλληνικὴ πολιτικὴ τοῦ Ἰωάννου Καποδίστρια. Στις φωτογραφίες, αριστερά και δεξιά του βήματος του ομιλητή, διακρίνονται οι προτομές του Ιωάννη Καποδίστρια και του βασιλιά Όθωνα.
Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο πνευματικός και πολιτικός κόσμος της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου (1899-1987).
Επετειακό Μετάλλιο
Αναμνηστικό μετάλλιο το οποίο κόπηκε το 1987, με αφορμή την πλήρωση εκατόν πενήντα ετών από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το μετάλλιο φέρει στη μία του όψη το Κεντρικό Κτήριο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και στην άλλη την κεφαλή του Ιωάννη Καποδίστρια, με τις ημερομηνίες γέννησης και θανάτου του.
