Ο Ανδριάντας του Ιωάννη Καποδίστρια
Η Απόφαση της Συγκλήτου και ο Πρώτος Έρανος
Το 1917, με την εκατοστή επέτειο από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 να πλησιάζει, η Σύγκλητος του Εθνικού και του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, των δύο ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που ακόμη δεν είχαν ενοποιηθεί, αποφάσισαν ότι ο ακαδημαϊκός κόσμος έπρεπε να πρωτοστατήσει στους εορτασμούς.Στις 8 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, σχετική ανοιχτή επιστολή διατράνωνε την πρόθεση να αποκαλυφθεί, κατὰ τὴν μέλλουσαν πανήγυριν, ένα μαρμάρινο μνημείο αφιερωμένο σε μία από τις επιφανέστερες προσωπικότητες του Αγώνα, τον πρώτο Κυβερνήτη της χώρας Ιωάννη Καποδίστρια.
Η ανέγερση του μνημείου προς τιμήν του Καποδίστρια δεν θα εξέφραζε απλώς τον βαθύ σεβασμό όλου του Ελληνισμού προς το πρόσωπό του. Θα απέδιδε την οφειλόμενη τιμή προς τον θεμελιωτὴν τῆς παιδείας ἐν τῷ νέῳ Ἑλληνικῷ Κράτει. Μάλιστα η οφειλή αυτή έγινε ακόμη πιο επιτακτική από την ημέρα που η Πολιτεία αποφάσισε ότι το Πανεπιστήμιο θα ήταν ο αποδέκτης της σπουδαίας δωρεάς του Ιωάννη Δομπόλη. Αποδεχόμενη δε την αξίωση του νέου αυτού ευεργέτη, προσέδωσε στο ακαδημαϊκό ίδρυμα ὡς ἐπώνυμον καὶ τὸ τίμιον ὄνομα τοῦ Κυβερνήτου.
Για τη δημιουργία του μνημείου διενεργήθηκε πανελλαδικός έρανος. Έγινε επίσης έκκληση για δεκάδραχμον συμβολήν προς όλους όσους φοιτούσαν ή είχαν φοιτήσει στο παρελθόν στα δύο πανεπιστημιακά ιδρύματα.
Μέσα στα επόμενα τρία χρόνια, στο πανεπιστημιακό ταμείο κατέφτασε πλήθος συνεισφορών από υπουργεία, τράπεζες, επιχειρήσεις, διάφορους δημόσιους φορείς, αλλά και ιδιώτες που επιθυμούσαν να προσφέρουν στην αποπεράτωση του ανδριάντα του θεμελιωτοῦ τῆς Ἑλληνικῆς Παιδείας.
Ο Καλλιτεχνικός Διαγωνισμός και η Ανέγερση του Μνημείου
Ο δεύτερος έρανος ξεκίνησε το 1929, απευθυνόμενος σε αρκετά ευρύτερο κοινό. Το Πανεπιστήμιο κατόρθωσε να συγκεντρώσει 47.000 δραχμές και έτσι όρισε ως νέα προθεσμία για την ολοκλήρωση του έργου την εκατοστή επέτειο του θανάτου του Κυβερνήτη.
Πράγματι, στις 19 Δεκεμβρίου 1931, έναν αιώνα μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο, ο πολιτικός και πνευματικός κόσμος της πρωτεύουσας προσήλθε στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εν μέσω πάνδημης λαϊκής συγκέντρωσης και υπό την υπόκρουση του Εθνικού Ύμνου, πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου.
Τον μαρμάρινο ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος κοσμεί μέχρι σήμερα τον προαύλιο χώρο του κεντρικού κτηρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών, φιλοτέχνησε τελικά ο γλύπτης Γεώργιος Μπονάνος (1863-1940). Η μορφή του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας αποδίδεται καθισμένη σε κλισμό πάνω σε βάθρο, κρατώντας στο χέρι βιβλίο με τη συμβολική επιγραφή από τους Ψαλμούς του Δαβίδ (12,2) Δράξασθαι Παιδείας.
Έργα της Έκθεσης
Προσωπογραφία Σπυρίδωνος Π. Λάμπρου
Ο Σπυρίδων Π. Λάμπρος (1851-1919), καθηγητής της Ελληνικής Ιστορίας, Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του, την εποχή που το Πανεπιστήμιο αποφάσισε την ανέγερση ανδριάντα προς τιμήν του Ιωάννη Καποδίστρια ήταν πρωθυπουργός της χώρας. Στο σύντομο διάστημα της πρωθυπουργίας του (Σεπτέμβριος 1916 - Απρίλιος 1917) προχώρησε σε ενέργειες για τον σχεδιασμό των εορτασμών της εκατονταετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης.
Απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών
Στις 9 Νοεμβρίου 1917 το Υπουργείο Εσωτερικών ενέκρινε επισήμως τη σύσταση επιτροπής για τη διενέργεια εράνου με στόχο τη δημιουργία ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος θα ανιδρυόταν μπροστά από τα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η επιτροπή κατείχε και το δικαίωμα ίδρυσης υποεπιτροπών, ενώ δεσμεύτηκε να λογοδοτεί στο Υπουργείο σχετικά με την εξέλιξη της πορείας του εράνου.
Επιστολή του Πανεπιστημίου
Ανοιχτή επιστολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών προς τους τροφίμους του, σχετική με την πρόθεσή του να ανεγείρει ανδριάντα προς τιμήν του Ιωάννη Καποδίστρια και με τη διενέργεια εράνου για αυτόν τον σκοπό.
Ανακοίνωση του Πανεπιστημίου
Ενημερωτική πινακίδα προς τοιχοκόλληση και θυροκόλληση, σχετική με τη διενέργεια του εράνου για την ανέγερση του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια.
Δωρεά του Υπουργικού Συμβουλίου
Το Πολιτικό Γραφείο του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου (1864-1936) συγκέντρωσε από τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου το ποσό των 120 δραχμών, το οποίο και προσέφερε στον έρανο για την ανέγερση του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια.
Δωρεά του Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως
Οι 28 τρόφιμοι του Πανεπιστημίου που εργάζονταν στο Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως συγκέντρωσαν το ποσό των 280 δραχμών για την ανέγερση του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια. Ανάμεσα στους δωρητές ξεχωρίζουν τα ονόματα του φιλόσοφου Δημήτρη Γληνού (1882-1943), του λογοτέχνη και δημοσιογράφου Γεώργιου Δροσίνη (1859-1951) και του παιδαγωγού Αλέξανδρου Δελμούζου (1880-1956).
Δωρεά Διονύσιου Σταθάτου
Αρκετοί ήταν οι εύποροι επιχειρηματίες που έσπευσαν να ενισχύσουν γενναιόδωρα τον έρανο για τον ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια. Στον εφοπλιστή Διονύσιο Σταθάτο (1844-1930) ανήκε η υψηλότερη γνωστή ιδιωτική δωρεά, ανερχόμενη στις 400 δραχμές.
Δωρεά Ν. Νικολαΐδη
Δεν έλειψαν και περιπτώσεις αποφοίτων που παραχώρησαν ένα μικρό αλλά συμβολικό ποσό από το υστέρημά τους στον έρανο. Ἕνας γέρων τρόφιμος τοῦ Πανεπιστημίου, όπως υπογράφει ο «άσημος» Ν. Νικολαΐδης από την Κάρυστο, προσέφερε 5 δραχμές για την ανέγερση του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια.
Προκήρυξη Καλλιτεχνικού Διαγωνισμού
Μετά την απόφαση της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών περί ανέγερσης μνημείου προς τιμήν του Ιωάννη Καποδίστρια, το Πανεπιστήμιο προκήρυξε καλλιτεχνικό διαγωνισμό, ώστε να επιλέξει τον γλύπτη που θα αναλάμβανε να φιλοτεχνήσει το έργο. Η προκήρυξη περιελάμβανε όλες τις απαραίτητες λεπτομέρειες για τους ενδιαφερόμενους, καθώς και τους όρους του διαγωνισμού.
Ο Ανδριάντας του Ιωάννη Καποδίστρια στην Κέρκυρα
Στην προκήρυξη του καλλιτεχνικού διαγωνισμού, για την ανάδειξη του γλύπτη που θα αναλάμβανε να λαξεύσει τον ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, σημειωνόταν ότι οι ενδιαφερόμενοι μπορούσαν, για να είναι σε θέση να αποδώσουν πιστά τη φυσιογνωμία του, να μελετήσουν τη φωτογραφία του υπάρχοντα ανδριάντα του Κυβερνήτη στην Κέρκυρα. Το μαρμάρινο αυτό μνημείο, επίσης αποτέλεσμα εράνου, που αποδίδει τον Καποδίστρια όρθιο, σε στάση που δηλώνει ότι αγορεύει, αποκαλύφθηκε στη Σπιανάδα, τη μεγαλύτερη πλατεία της Κέρκυρας αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας, στις 12 Απριλίου 1887. Το έργο ανέλαβε αρχικά ο γλύπτης Λεωνίδας Δρόσης (1834-1882), όμως ο καλλιτέχνης έφυγε από τη ζωή έχοντας ολοκληρώσει μόνο τα προπλάσματα. Τον ανδριάντα τον ολοκλήρωσε ο μαθητής, βοηθός και συνεργάτης του Γεώργιος Ξενάκης (1865-1911).
Έκθεση της Επιτροπής Εξέτασης των Προπλασμάτων για τον Ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια
Ο καλλιτεχνικός διαγωνισμός που προκήρυξε το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Υπήρξαν διαγωνιζόμενοι γλύπτες που κατέθεσαν γύψινα προπλάσματα του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, όμως, όπως φαίνεται στην έκθεση που συνέταξε η επιτροπή που τα εξέτασε, κανένα από αυτά δεν ανταποκρινόταν στις προϋποθέσεις του διαγωνισμού. Την έκθεση για τα υποβληθέντα έργα υπογράφουν ορισμένοι από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ελληνικής λογιοσύνης εκείνης της εποχής.
Αλληλογραφία Πρυτάνεων
Την 1η Μαρτίου 1922, ο Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Πολυγένης (1862-1935) απέστειλε επιστολή στον διατελέσαντα πρύτανη Γεώργιο Αγγελόπουλο (1852-1935) για να ρωτήσει αν κατά τη διάρκεια της πρυτανείας του το Πανεπιστήμιο είχε προχωρήσει σε κάποια νομικής φύσεως δέσμευση απέναντι στον γλύπτη Κώστα Δημητριάδη. Ο Αγγελόπουλος απάντησε ότι είχε έρθει σε κάποια συνεννόηση με τον Δημητριάδη, ώστε έναντι 40.000 δραχμών να αναλάβει τη δημιουργία του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, όμως δεν προχώρησε στη σύμπραξη κάποιας επίσημης συμφωνίας και έτσι το Πανεπιστήμιο οὐχί νομικήν, ἀλλ’ ἠθικήν είχε υποχρέωση απέναντι στον καλλιτέχνη.
Φωτογραφία του Ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια
Φωτογραφία του μαρμάρινου ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, έργου του Γεώργιου Μπονάνου, πριν ακόμα εγκατασταθεί στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου και πριν σκαλιστούν οι τελικές λεπτομέρειες.
Προσκλήσεις για τα Αποκαλυπτήρια του Ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια
Προσκλήσεις του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών προς τον Πρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου Ελευθέριο Βενιζέλο (1864-1936) και τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων Θεμιστοκλή Σοφούλη (1860-1949) στα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, τα οποία επρόκειτο να πραγματοποιηθούν το πρωί της Κυριακής 20 Δεκεμβρίου 1931.
Αφιερώματα Εφημερίδων στα Αποκαλυπτήρια του Ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια
Την 21η Δεκεμβρίου 1931, ένα από τα ζητήματα που σχολιάστηκε στις στήλες των αθηναϊκών εφημερίδων ήταν η πάνδημη εκδήλωση των αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια. Ως και στο πρωτοσέλιδο της ελληνικής εφημερίδας Ατλαντίς που εκδιδόταν στη Νέα Υόρκη εντοπίζεται σχετική τηλεγραφική αναφορά.
Τα κατά την Τελετή των Αποκαλυπτηρίων του Ανδριάντος του Ιωάννου Καποδιστρίου
Τεύχος που εξέδωσε το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1932 για τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, με τον λόγο του καθηγητή Ιστορίας Μιχαήλ Δ. Βολονάκη και την έκθεση του προέδρου της επί των εράνων επιτροπείας, καθηγητή Γεώργιου Θ. Ματθαιόπουλου.
Γεώργιος Μπονάνος
Φωτογραφία του γλύπτη Γεωργίου Μπονάνου, δημιουργού του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια για το Πανεπιστήμιο Αθηνών και εγχάρακτη επιγραφή με το όνομα του καλλιτέχνη στη δεξιά πλευρά του γλυπτού.
Ο Ανδριάντας του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο
Μερικούς μήνες μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, η Ε’ Εθνοσυνέλευση (1831-1832) αποφάσισε την ανέγερση «μαυσωλείου» στην Τίρυνθα προς τιμήν του Κυβερνήτη. Για έναν ολόκληρο αιώνα η απόφαση αυτή δεν είχε γίνει πράξη και έτσι, το 1931, με στόχο το μνημείο να είναι έτοιμο ως την εκατοστή επέτειο του θανάτου του Καποδίστρια, ο δήμαρχος Ναυπλιέων Κωνσταντίνος Κόκκινος (1890-1976) προσέτρεξε στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και τον παρακάλεσε να μεριμνήσει σχετικά. Η κυβέρνηση, η επιτροπή εορτασμού της εκατονταετηρίδας και ο ίδιος ο Βενιζέλος προσέφεραν σημαντικά χρηματικά ποσά, τα οποία, σε συνδυασμό με αυτά που συνέλεξαν οι κοινότητες και ο Δήμος Ναυπλιέων, θα αφιερώνονταν στη φιλοτέχνηση ενός ανδριάντα. Ο γλύπτης Γεώργιος Μπονάνος πρότεινε να διαθέσει στο Ναύπλιο ένα αντίγραφο του ανδριάντα που είχε δημιουργήσει για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όμως οι οικονομικές του απαιτήσεις ήταν υψηλές και η συνεργασία δεν τελεσφόρησε. Τελικά, το έργο ανέλαβε ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974), ο οποίος το ολοκλήρωσε πλήρως το 1933. Ο ανδριάντας του Ιωάννη Καποδίστρια ανιδρύθηκε στην πλατεία του Δικαστικού Μεγάρου Ναυπλίου, η οποία έκτοτε φέρει το όνομα του Κυβερνήτη.
