Η έλευση των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στην Ελλάδα, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή δημιούργησε μια σειρά από προβλήματα συνδεδεμένα με την αποκατάστασή τους και την ομαλή ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση, μετά από μια δεκαετή πολεμική περιπέτεια, η οποία είχε άμεσες επιπτώσεις στην οικονομία. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπιστούν ήταν εκείνο της εκπαίδευσης, εκκινώντας από την κατώτερη και φτάνοντας στην ανώτερη βαθμίδα της.
Η ψηφιακή έκθεση που ακολουθεί, επιχειρεί να αναδείξει το ζήτημα της ένταξης και εκπαίδευσης των προσφύγων στην ανώτατη εκπαίδευση και ιδιαίτερα στο ΕΚΠΑ, το πρώτο και μόνο πανεπιστήμιο της χώρας, έως το 1926. Παρακολουθεί την πορεία ένταξης των προσφύγων από τις πρώτες επιστολές με αιτήματα για εγγραφές, αμέσως μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, έως τη συμμετοχή τους στο συνδικαλιστικό κίνημα της εποχής στη δεκαετία του ΄30.
Οι ενότητες στις οποίες είναι χωρισμένη η έκθεση συνδέονται με τη διαδικασία της φοίτησης. Η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στην εγγραφή των φοιτητών και των φοιτητριών, στα προβλήματα που δημιουργούσε η έλλειψη πιστοποιητικών, στη συνεργασία του Πανεπιστημίου με το κράτος, ώστε να μπορέσει το δεύτερο να εξασφαλίσει τους πόρους που χρειάζονταν ώστε να εξασφαλιστεί η δωρεάν φοίτηση του άπορου προσφυγικού στοιχείου. Η δεύτερη ενότητα επικεντρώνεται στην ίδια την έννοια της φοίτησης και παρακολούθησης των μαθημάτων, όπως και της πιστοποίησης των σπουδών των προσφύγων. Η τρίτη ενότητα συνδέεται με την περίθαλψη και την σίτιση, διαδικασίες τις οποίες ανέλαβε το Πανεπιστήμιο με την αρωγή κρατικών και ιδιωτικών φορέων και με σκοπό την υποστήριξη των προσφύγων φοιτητών, οι περισσότεροι εκ των οποίων ζούσαν σε άθλιες συνθήκες. Η τέταρτη ενότητα αναφέρεται σε πλευρές της χρήσης του ελεύθερου χρόνου τους, είτε αυτό αφορούσε τις δραστηριότητες της Πανεπιστημιακής Λέσχης είτε θεατρικές και άλλες εκδηλώσεις που οργανώθηκαν από τους ίδιους είτε από άλλους φορείς για την ενίσχυσή τους. Τέλος, η πέμπτη ενότητα εστιάζει στην οργάνωση των συλλογικότητών τους, οι οποίες πρωτοστάτησαν στη διεκδίκηση των αιτημάτων τους, ενώ παράλληλα αναδεικνύει και την έντονη παρουσία τους στον ενεργό φοιτητικό συνδικαλισμό της εποχής.
Πίσω από τις αιτήσεις των προσφύγων φοιτητών και φοιτητριών, πίσω από τα υπηρεσιακά αυτά έγγραφα μπορεί να ανασυστήσει κανείς προσωπικές ιστορίες και αφηγήσεις, να αντιληφθεί προθέσεις και στρατηγικές, διαψεύσεις, προσδοκίες και όνειρα. Η αλληλογραφία ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο και στο Υπουργείο Παιδείας ή άλλους κρατικούς φορείς με σκοπό τη χρηματοδότηση της δωρεάν εγγραφής του στο ίδρυμα ή την κάλυψη των άλλων αναγκών τους, πιστοποιεί την οικονομική αδυναμία του ΕΚΠΑ αλλά και τη διαρκή αναζήτηση λύσεων σε περίπλοκα και πιεστικά προβλήματα μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης αποκατάστασης. Από την άλλη πλευρά, οι νέοι και οι νέες πρόσφυγες που βρέθηκαν στο Πανεπιστήμιο διεκδίκησαν μέσα από συλλογικές δράσεις την πλήρη ένταξή τους και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους.
Λόγω έλλειψης στοιχείων δεν μπορούμε να έχουμε έναν ακριβή αριθμό εγγεγραμμένων προσφύγων φοιτητών και φοιτητριών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πρόκειται πάντως σίγουρα για αρκετές εκατοντάδες, για ένα πληθυσμό διόλου ομογενή, καθώς προέρχονταν από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές και δεν είχαν προφανώς κοινό γνωστικό ή οικονομικό υπόβαθρο. Σε κάθε περίπτωση οι πρόσφυγες φοιτητές και φοιτήτριες συντέλεσαν καταρχάς στην μεσοπολεμική μαζικοποίηση του ελληνικού δημοσίου πανεπιστημίου και ενίσχυσαν μια καινούργια κατηγορία φοιτητών και φοιτητριών, για την ακρίβεια την διεύρυναν υπέρμετρα σε σχέση με το παρελθόν, εκείνη των απόρων φοιτητών και φοιτητριών. Τα αιτήματά τους που αφορούσαν τα δίδακτρα, τη στέγαση, την περίθαλψη προβλήθηκαν πολύ έντονα απόρροια και της γενικότερης οικονομικής κρίσης, και εντάχθηκαν στις ευρύτερες επιδιώξεις του αναπτυσσόμενου φοιτητικού κινήματος. Σε κάθε περίπτωση, οι πρόσφυγες φοιτητές και φοιτήτριες άφησαν ισχυρό το στίγμα τους στο μεσοπολεμικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και τα ίχνη της παρουσίας τους στο Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ.
