Ταυτότητα
Το Ιστορικό Αρχείο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ι.Α.ΕΚΠΑ), αποτελεί το σημαντικότερο και μεγαλύτερο αρχείο φορέα για την ανώτατη εκπαίδευση στη χώρα μας. Στις συλλογές του, στις οποίες περιλαμβάνονται περισσότερα από 2.000.000 τεκμήρια, αποτυπώνεται όχι μόνο η ιστορία του πρώτου ελληνικού πανεπιστημίου (έτος ίδρυσης: 1837), αλλά και σε μεγάλο βαθμό της χώρας, καθώς το Πανεπιστήμιο Αθηνών αποτέλεσε έναν από τους πλέον σημαίνοντες παράγοντες της κοινωνικής, πολιτιστικής και επιστημονικής ζωής του ανεξάρτητου κράτους. Οι στόχοι του είναι οι παρακάτω: Α. η διατήρηση της ιστορικής μνήμης του παλαιότερου πανεπιστημίου της χώρας μας και η διάσωση, συντήρηση, ταξινόμηση και καταλογογράφηση του παλαιότερου αρχειακού του υλικού αλλά και του τρέχοντος αρχείου του που μετατρέπεται με την πάροδο του χρόνου σε ανενεργό. Β. η διάθεση των αρχειακών και έντυπων συλλογών του στους ερευνητές, καθώς και στο ενδιαφέρομενο κοινό μέσω της λειτουργίας αναγνωστηρίου, της ψηφιοποίησης και της προβολής, μέσω ειδικών προγραμμάτων, των αρχειακών και έντυπων τεκμηρίων στο διαδίκτυο. Γ. η ανάπτυξη των επιστημονικών συνεργασιών και η προώθηση της μελέτης και της έρευνας για την ιστορία του ΕΚΠΑ και γενικότερα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δ. η προώθηση της ανάπτυξης του επιστημονικού διαλόγου γύρω από θέματα της ελληνικής και διεθνούς ανώτατης εκπαίδευσης.

Ιστορικό
Το Ι.Α. ΕΚΠΑ αποτελεί ερευνητικό και διοικητικό κέντρο του Πανεπιστημίου και διοικείται από Διοικούσα Επιτροπή που ορίζεται από τις πρυτανικές αρχές και τη Σύγκλητο. Στεγάζεται σε ένα μεσοπολεμικό κτήριο ιδιοκτησίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κληροδότημα του Κωνσταντίνου Κριεζή, στην οδό Σκουφά 45. Το Ι.Α. ΕΚΠΑ ιδρύθηκε το 1991 με αρχικό σκοπό τη συγκέντρωση του αρχείου του ΕΚΠΑ, το οποίο βρισκόταν κατεσπαρμένο σε πολλά κτήρια, σε όσα αντιστοίχως είχε χρησιμοποιήσει το Πανεπιστήμιο κατά τη σταδιακή γιγάντωσή του, από την ίδρυσή του το 1837 μέχρι τις μέρες μας. Πρώτο έργο ήταν ο εντοπισμός του υλικού. Καταρχάς επιδιώχθηκε η αναζήτηση του υλικού των παλαιότερων Σχολών, Τμημάτων και Διοικητικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου. Έγγραφα του 19ου αιώνα συνυπήρχαν, χωρίς θεματολογική συνάφεια, με φακέλους πολύ πρόσφατων δεκαετιών. Έγινε όμως προσπάθεια και τελικώς αποκαταστάθηκαν οι συνέχειες στο υλικό αυτό. Σήμερα το υλικό, οργανωμένο πια, φυλάσσεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του στο κτήριο του Ι.Α.ΕΚΠΑ αλλά και στους αποθηκευτικούς χώρους που αυτό διαθέτει. Το Ι.Α. ΕΚΠΑ από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας του οργάνωσε αναγνωστήριο σε καθημερινή βάση για την εξυπηρέτηση διοικητικών και ερευνητικών αιτημάτων. Διαμορφώθηκε έτσι η υποδομή για τη μελέτη της ιστορίας των Πανεπιστημίων, καθώς και τη διεξαγωγή ειδικών ερευνών για τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της εκπαίδευσης και των επιστημών. Παράλληλα, έχει εξυπηρετήσει και συνεχίζει να εξυπηρετεί μεγάλο αριθμό ερευνητών, φοιτητών (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών), υποψήφιων διδακτόρων, καθηγητών και ακαδημαϊκών από την Ελλάδα και από το εξωτερικό. Παράλληλα ήταν από τους πρώτους θεσμούς του ΕΚΠΑ που προχώρησε στην εκτεταμένη ψηφιοποίηση του αρχειακού και έντυπου υλικού. Χάρη στη συστηματική συνεργασία με δημόσιους φορείς και τη στήριξη του ιδιωτικού τόμεα έχει προχωρήσει στην ψηφιοποίηση και προβολή ενός μεγάλου μέρους του αρχειακού του υλικού Παράλληλα με την διάσωση, συντήρηση και προβολή των αρχειακών και έντυπων συλλογών του, το Ι.Α. ΕΚΠΑ έχει οργανώσει στα 30 χρόνια της ζωής του μια σειρά από συνέδρια γύρω από την ιστορία του Πανεπιστημίου, την έννοια της μεταρρύθμισης αλλά και της κρίσης, ημερίδες και σεμινάρια αφιερωμένα σε σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο ιστορικός και πρώην πρωθυπουργός Σπυρίδων Λάμπρος κ.ά. Πραγματοποίησε και πραγματοποιεί, ακόμη, γενικά ερευνητικά προγράμματα για τη νεότερη ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία, συνεργάζεται με ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και ιδρύματα σε συναφείς ερευνητικούς τομείς, προκηρύσσει υποτροφίες, διοργανώνει επιστημονικά συνέδρια και εκθέσεις τεκμηριων, και, τέλος, συμβάλλει στην οργάνωση αρχείων άλλων πανεπιστημίων, οργανισμών και επιχειρήσεων.

Ομάδες Κοινού
Οι τρεις βασικοί άξονες λειτουργίας –στόχοι του Ι.Α. ΕΚΠΑ είναι οι παρακάτω: 1. Ο πρώτος άξονας επικεντρώνεται στη συνεχή και διαρκή μέριμνα για τη διάσωση του αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τόσο του υλικού που έχει παραχθεί στο παρελθόν και θεωρείται ήδη αρχειακό, όσο και του τρέχοντος υλικού που παράγεται στη συγχρονία και που θα καταστεί αρχειακό στο μέλλον. Μεγάλο τμήμα του αρχείου του Πανεπιστημίου είναι ήδη συγκεντρωμένο και καταγεγραμμένο. Στο βαθμό, ωστόσο, που το αρχείο του Πανεπιστημίου είναι ένας ζωντανός οργανισμός και που υπάρχει διαρκής παραγωγή και ροή αρχειακού υλικού, η ανάγκη για καταγραφή του υλικού είναι συνεχής. Ιδιαίτερη φροντίδα δίνεται προς την κατεύθυνση της διάσωσης, της συλλογής και του εμπλουτισμού της αρχειακής συλλογής του Πανεπιστημίου Αθηνών με υλικό που λανθάνει και δεν απόκειται στις κεντρικές υπηρεσίες του Πανεπιστημίου (π.χ. προσωπικά αρχεία καθηγητών, τεκμηριωτικό υλικό για το φοιτητικό κίνημα κ.ά.). Για το σκοπό αυτό, το Ιστορικό Αρχείο βρίσκεται σε συνεχή επαφή και συνεργασία και με άλλες μη πανεπιστημιακές αρχειακές μονάδες, με ένα επιπλέον στόχο, να συμπεριληφθεί αυτό το υλικό στο ψηφιακό περιβάλλον της αρχειακής συλλογής του Ι.Α.ΕΚΠΑ. 2. Ο δεύτερος άξονας λειτουργίας του Ιστορικού Αρχείου αφορά στην ψηφιοποίηση και ηλεκτρονική διαχείριση του τεράστιου αρχειακού υλικού που φιλοξενεί. Τα τελευταία χρόνια, χάρη στην εντατικοποίηση των προγραμμάτων ψηφιοποίησης, έχουν ήδη ψηφιοποιηθεί και ταξινομηθεί ηλεκτρονικά τα αρχεία των Σχολών του Πανεπιστημίου Αθηνών, των Διοικητικών υπηρεσιών του Ι.Α. ΕΚΠΑ, ορισμένων Παραρτημάτων, παλαιές έντυπες εκδόσεις του Πανεπιστημίου και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Δηλαδή, περίπου 750.000 ιστορικά τεκμήρια, τα οποία περιλαμβάνουν λυτά έγγραφα, βιβλιοδετημένες σελίδες μεγάλου σχήματος (κώδικες), έντυπα, φωτογραφίες. Οι ψηφιοποιημένες εικόνες υποβλήθηκαν σε επεξεργασία, ώστε να είναι εύκολη η ανάγνωσή τους από οθόνη Η/Υ και να μπορούν να αναπαραχθούν με ευκρίνεια από εκτυπωτή. Επιπλέον, ταξινομήθηκαν ηλεκτρονικά με την αξιοποίηση ειδικού λογισμικού που διαθέτει το Ι.Α. ΕΚΠΑ. Η ψηφιοποίηση του αρχειακού υλικού πραγματοποιήθηκε αφενός σύμφωνα με τις συμβάσεις και την πρακτική που ακολουθούν σημαντικά ξένα πανεπιστήμια, αφετέρου ανταποκρινόμενη στο αυξανόμενο διεθνές ενδιαφέρον για το ερευνητικό πεδίο της ιστορίας των πανεπιστημίων και της θεσμικής ανάπτυξης της γνώσης. Το ψηφιοποιημένο υλικό, καταλογογραφημένο και επεξεργασμένο με βάση θεματικούς όρους και λέξεις κλειδιά, είναι αναρτημένο στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΠΕΡΓΑΜOΣ https://pergamos.lib.uoa.gr και διατίθεται στο επιστημονικό και ερευνητικό κοινό. 3. Τέλος, η θεσμική λειτουργία του Ιστορικού Αρχείου υπηρετείται και από ένα τρίτο σημαντικό άξονα: τις ερευνητικές και διδακτικές δραστηριότητες. Το Ι.Α.ΕΚΠΑ είναι ένα πολύπλευρο κέντρο έρευνας, ιστορικού και κοινωνιολογικού χαρακτήρα. Η διεξαγωγή έρευνας, η διοργάνωση και ο συντονισμός επιμορφωτικών σεμιναρίων και προγραμμάτων, η επιστημονική συνεργασία με παρόμοια κέντρα και ινστιτούτα της ημεδαπής και αλλοδαπής, η διοργάνωση ημερίδων, διαλέξεων, συνεδρίων, σεμιναρίων και εκδηλώσεων σε παρεμφερείς τομείς, η πραγματοποίηση επιστημονικών δημοσιεύσεων, είναι μεταξύ άλλων, οι δραστηριότητες που αναδεικνύουν και υποστηρίζουν αυτό τον τρίτο άξονα λειτουργίας του Ιστορικού Αρχείου. Το Ι.Α. ΕΚΠΑ απευθύνεται καταρχάς σε κάθε ερευνητή ή ερευνήτρια αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο για την ελληνική ιστορία ή για την ιστορία της εκπαίδευσης στη χώρα μας. Απευθύνεται σε χιλιάδες ανθρώπους που αναζητούν πολύ συχνά τεκμήρια της παρουσίας των προγόνων τους στο αρχειακό υλικό. Αλλά και στους χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριες που θέλουν να γνωρίσουν την ιστορία του πανεπιστημίου στο οποίο σπουδάζουν.

Συλλογές & Εκθέματα
Το αρχείο διαθέτει ένα μοναδικό πλούτο τεκμηρίων γύρω από την ιστορία του Πανεπιστημίου αλλά και της χώρας: χειρόγραφα τεκμήρια προσωπικοτήτων, όπως του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, του Ελευθέριου Βενιζέλου, Κωστή Παλαμά, Γεώργιου Παπανδρέου κ.ά. Περιλαμβάνει ακόμη σπάνια τεκμήρια (επιστολές, υπομνήματα, εκθέσεις κ.ά) που συνδέονται με την σύγχρονη πολιτική και κοινωνική ιστορία. Τα τεκμήρια αυτά και χιλιάδες άλλα εναπόκεινται στις συλλογές του Αρχείου και είναι απόλυτα προσβάσιμες σε όποιον/α ενδιαφέρεται. Οι κυριότερες αρχειακές συλλογές, οι οποιες είναι οργανωμένες σε σειρές δεμένων βιβλίων και σε σειρές φακέλων με λυτά έγγραφα, είναι οι παρακάτω: Α) τα τέσσερα μεγαλύτερα και σημαντικότερα σε πληροφοριακή ύλη διοικητικά αρχεία (Συγκλήτου, Πρωτοκόλλου, Εθιμοτυπίας –κυρίως δημοσιεύματα και φωτογραφικό υλικό–, Αρχείο Διεύθυνσης Σχολών), Β) τα αρχεία που τήρησαν οι γραμματείες των πέντε Σχολών του Πανεπιστημίου Αθηνών (Θεολογική, Νομική, Ιατρική, Φιλοσοφική, Φυσικομαθηματική). Γ) προσωπικά αρχεία Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως του Σπ. Λάμπρου, του Ανδρέα Ανδρεάδη, του Δημητρίου Παππούλια κ.ά. Τα αρχεία αυτά είναι πολύτιμα, καθώς προστιθέμενα στον πανεπιστημιακό πλούτο παρέχουν εξαιρετικά σημαντικές πληροφορίες για την ακαδημαϊκή και ευρύτερη επιστημονική ιστορία μας. Προς την κατεύθυνση του εμπλουτισμού αυτής της πολύτιμης και σπάνιας συλλογής στοχεύουν οι συντονισμένες προσπάθειες του Ιστορικού Αρχείου και των Ομότιμων Καθηγητών, προκειμένου να εντοπιστούν και να απογραφούν όσο το δυνατόν περισσότερα προσωπικά αρχεία. Η ανταπόκριση είναι άμεση και θερμή, δεδομένο που εγγυάται ότι σύντομα στο υπάρχον σχετικό αρχειακό υλικό θα προστεθούν και νέα προσωπικά αρχεία Καθηγητών του Πανεπιστημίου. Δ) φωτογραφικό, ηχητικό και κινηματογραφικό υλικό από εκδηλώσεις του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ε) συλλογή προσωπογραφιών των Καθηγητών του Πανεπιστημίου. Στην αρχειακή συλλογή του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών συμπεριλαμβάνονται επίσης το υλικό που προέρχεται από: α) την Εφορεία του Αιγινητείου Νοσοκομείου, β) την Εφορεία του Πανεπιστημιακού Ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου και Αγίας Βαρβάρας (Καπνικαρέας), γ) την Πανεπιστημιακή Λέσχη, δ) το Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης.

Εκδηλώσεις & Δράσεις
Το Ιστορικό Αρχείο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών έχει δημιουργήσει στο χώρο του την αίθουσα εκδηλώσεων Κ.Θ. Δημαράς που μπορεί να φιλοξενήσει ακροατήριο 60 περίπου ατόμων. Καθημερινά στην αίθουσα αυτή πραγματοποιούνται και διεξάγονται περιοδικά συνέδρια, ημερίδες και ειδικές εκδηλώσεις, ποικίλων φορέων εντός και εκτός Πανεπιστημίου. Παράλληλα στο Ιστορικό Αρχείο έχουν διδάξει σημαντικοί Έλληνες και ξένοι επιστήμονες στο πλαίσιο μεταπτυχιακών σεμιναρίων και κύκλων διαλέξεων. Τέλος, σε ετήσια βάση διοργανώνεται από το ίδιο το Ιστορικό Αρχείο ένα συνέδριο για την ανώτατη εκπαίδευση αλλά και ημερίδες και διαλέξεις.

Λειτουργία
Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη και Πέμπτη 9.30 - 14.30 *Το Αναγνωστήριο παραμένει κλειστό κατά τις επίσημες αργίες και σύμφωνα με τις αποφάσεις των πρυτανικών αρχών. *Σε έκτακτες περιπτώσεις το Ιστορικό Αρχείο τροποποιεί το ωράριο του Αναγνωστηρίου.
Όνομα Προέδρου Διοικούσας Επιτροπής Ι.Α. ΕΚΠΑ: Βαγγέλης Καραμανωλάκης, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

Απόφαση Ίδρυσης
Απόφαση Πρυτανικού Συμβουλίου ΕΚΠΑ 14.2.1991