Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών συνέδεσε αδιάρρηκτα την ιστορική του πορεία με εκείνη της ελληνικής κοινωνίας. Οθώνειο, Εθνικό, Εθνικό και Καποδιστριακό, πρωταγωνίστησε στο δημόσιο βίο, επηρεάζοντας, όσο ελάχιστοι θεσμοί, τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους. Ανέλαβε μια σειρά από ρόλους, οι οποίοι μεταβλήθηκαν μέσα στα περισσότερα από 180 χρόνια ζωής του, διατηρώντας όμως πάντα την καίρια σημασία τους. Στρατεύτηκε, με τους καθηγητές και το φοιτητικό σώμα, στις κρίσιμες εθνικές στιγμές: στην Κρητική Επανάσταση, στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έζησε όλες τις μεγάλες πολιτικές συγκρούσεις, την έξωση του Όθωνα, τον Εθνικό Διχασμό, τον Εμφύλιο πόλεμο. Συμμετείχε στον αντιοθωνικό αγώνα, στο γλωσσικό ζήτημα των αρχών του 20ού αιώνα, στις διαδηλώσεις για το Κυπριακό στη μεταπολεμική Ελλάδα. Υπέστη τις παρεμβάσεις των δικτατορικών καθεστώτων, όπως της 4ης Αυγούστου και της 21ης Απριλίου στη λειτουργία του. Διέτρεξε διαδρομές σύνθετες και συχνά αντιφατικές. Από κύριος εκφραστής των νεωτερικών ιδεών, όπως αποτυπώθηκε στους φόβους των συντηρητικών κύκλων στην ίδρυσή του, και μεταφορέας ευρωπαϊκών καινοτόμων αντιλήψεων, αποτέλεσε στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού προπύργιο της καθαρεύουσας και βασικό αντίπαλο του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και των βενιζελικών μεταρρυθμίσεων. Συνδέθηκε, όσο λίγοι θεσμοί με το αίτημα για τον εξευρωπαϊσμό και τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους. Το διδακτικό προσωπικό του κατέλαβε ηγεμονική θέση στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας, ενώ από τις πρώτες δεκαετίες της λειτουργίας του το φοιτητικό σώμα αποτέλεσε μια σημαντική παράμετρο στον δημόσιο βίο συμμετέχοντας ενεργά σε όλους τους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες.Σε όλες τις περιπτώσεις το ίδρυμα συνομίλησε με την ελληνική κοινωνία, αποτέλεσε και αποτελεί ένα προνομιακό παρατηρητήριο για την κατανόηση της ιστορίας της, μέσω της δικής του ιστορίας.
Γερμανοί αξιωματικοί εορτάζουν τα Χριστούγεννα του 1941 στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
[...]Είχαν ζητήσει την αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου για το πρωτοχρονιάτικο γλέντι τους. Ο κίνδυνος που θα απειλούσε τον ωραίο ιστορικό χώρο έπειτ’ από γενναίο φαγοπότι έβαλε τη σύγκλητο σε σκέψεις και επρότεινε την αίθουσα του «Παρνασσού». Οι γερμανοί αξιωματούχοι όμως επέμεναν να πάρουν εκείνο που απαιτούσαν και το γλέντι τους έγινε στο Πανεπιστήμιο. Σήμερα μαθαίνω ότι την επομένη η αίθουσα παρουσίαζε θέαμα πεδίου μάχης: Tα πάντα είχαν γίνει εκεί μέσα γυαλιά καρφιά. Είχαν τσακίσει καρέκλες και τραπέζια και αφού δεν άφησαν πέτρα πάνω σε πέτρα αναποδογύρισαν τ’ αγάλματα των πρυτάνεων και των αγωνιστών του εικοσιένα θρυμματίζοντάς τα κάτω στο πάτωμα. Οι ορδές του Τζένγκις Χαν και του Αττίλα ξαναζούν έπειτα από τόσους αιώνες μέσα στην Αθήνα του 1942.»
Μίνως Δούνιας, Έπειτα από 120 χρόνια ελεύθερης ζωής είμεθα πάλι σκλάβοι.
Αφήγηση ιστορικού αποσπάσματος: Νίκος Βλασάκης, φοιτητής Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ.
Αφήγηση λογοτεχνικού αποσπάσματος: Ίλια Γιακουμάκη, φοιτήτρια Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ.
Άρθρο της εφημερίδας “Αθηνά” σχετικά με τη λειτουργία της Βουλής και της Γερουσίας στο κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, 2 Φεβρουαρίου 1855.
Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
Έγγραφο δικογραφίας με τα στοιχεία του Αλέξανδρου Σχινά, δολοφόνου του βασιλιά Γεωργίου Α΄, Μάρτιος 1913.
Εγκληματολογικό Μουσείο ΕΚΠΑ.
Ο πρωθυπουργός και υπουργός Στρατιωτικών Ελευθέριος Βενιζέλος ενημερώνει τη διοίκηση του Πανεπιστημίου για την απονομή δύο μεταλλίων στο ίδρυμα προς τιμήν των πεσόντων φοιτητών στον Α΄ και Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, 18 Δεκεμβρίου 1914.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Τα μέλη της κυβέρνησης του Δημητρίου Γούναρη αποχωρούν μετά από εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1915.
Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. – Συλλογή Πέτρου Πουλίδη.
Αίτηση φοιτητών προς τον υπουργό Παιδείας για αναβολή των πτυχιακών εξετάσεων. Βενιζελικοί φοιτητές είχαν υποστεί διώξεις την περίοδο των Νοεμβριανών το 1916 και είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν την Αθήνα. Με την επικράτηση του Βενιζέλου στον Εθνικό Διχασμό και την επάνοδό τους στο Πανεπιστήμιο, χρειάζονταν χρόνο για να προετοιμαστούν σωστά για τις εξετάσεις τους, 15 Οκτωβρίου 1917 (1/4).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Αίτηση φοιτητών προς τον υπουργό Παιδείας για αναβολή των πτυχιακών εξετάσεων. Βενιζελικοί φοιτητές είχαν υποστεί διώξεις την περίοδο των Νοεμβριανών το 1916 και είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν την Αθήνα. Με την επικράτηση του Βενιζέλου στον Εθνικό Διχασμό και την επάνοδό τους στο Πανεπιστήμιο, χρειάζονταν χρόνο για να προετοιμαστούν σωστά για τις εξετάσεις τους, 15 Οκτωβρίου 1917. (2/4)
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Αίτηση φοιτητών προς τον υπουργό Παιδείας για αναβολή των πτυχιακών εξετάσεων. Βενιζελικοί φοιτητές είχαν υποστεί διώξεις την περίοδο των Νοεμβριανών το 1916 και είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν την Αθήνα. Με την επικράτηση του Βενιζέλου στον Εθνικό Διχασμό και την επάνοδό τους στο Πανεπιστήμιο, χρειάζονταν χρόνο για να προετοιμαστούν σωστά για τις εξετάσεις τους, 15 Οκτωβρίου 1917. (3/4)
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Αίτηση φοιτητών προς τον υπουργό Παιδείας για αναβολή των πτυχιακών εξετάσεων. Βενιζελικοί φοιτητές είχαν υποστεί διώξεις την περίοδο των Νοεμβριανών το 1916 και είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν την Αθήνα. Με την επικράτηση του Βενιζέλου στον Εθνικό Διχασμό και την επάνοδό τους στο Πανεπιστήμιο, χρειάζονταν χρόνο για να προετοιμαστούν σωστά για τις εξετάσεις τους, 15 Οκτωβρίου 1917. (4/4)
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Άφιξη του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1920.
Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. – Συλλογή Πέτρου Πουλίδη.
Συλλαλητήριο φοιτητών στην αυλή του Πανεπιστημίου «για τη συμφιλίωση λαού και δημοκρατίας», 1923.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Έπαρση της σημαίας στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διακρίνεται ο Παναγής Τσαλδάρης, δεκαετία 1930.
Φωτογραφικό Αρχείο ΜΙΕΤ/ΕΛΙΑ.
Έφιπποι αξιωματικοί διέρχονται μπροστά από το κτήριο του Πανεπιστημίου κατά τη διάρκεια του κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935.
Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. – Συλλογή Πέτρου Πουλίδη.
Φοιτητές στο προαύλιο του Πανεπιστημίου στα επεισόδια της Πρωτομαγιάς του 1936.
Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. – Συλλογή Πέτρου Πουλίδη.
Ο Ιωάννης Μεταξάς σε εκδήλωση για την εκατονταετηρίδα του Πανεπιστημίου, 1937.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Γραπτές αρνήσεις καθηγητών του Πανεπιστημίου προς την υποχρέωσή τους να ορκιστούν υπακοή στις κατοχικές αρχές, 2-6 Σεπτεμβρίου 1941. Αρνούνται οι: Πέτρος Κόκκαλης, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Αλέξανδρος Σβώλος, Νικόλαος Βέης, Ξενοφών Ζολώτας.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Γραπτές αρνήσεις καθηγητών του Πανεπιστημίου προς την υποχρέωσή τους να ορκιστούν υπακοή στις κατοχικές αρχές, 2-6 Σεπτεμβρίου 1941. Εδώ η άρνηση του καθηγητή Πέτρου Κόκκαλη.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Γραπτές αρνήσεις καθηγητών του Πανεπιστημίου προς την υποχρέωσή τους να ορκιστούν υπακοή στις κατοχικές αρχές, 2-6 Σεπτεμβρίου 1941. Εδώ η άρνηση του καθηγητή Κωνσταντίνου Τσάτσου.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Γραπτές αρνήσεις καθηγητών του Πανεπιστημίου προς την υποχρέωσή τους να ορκιστούν υπακοή στις κατοχικές αρχές, 2-6 Σεπτεμβρίου 1941. Εδώ η άρνηση του καθηγητή Αλέξανδρου Σβώλου.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Γραπτές αρνήσεις καθηγητών του Πανεπιστημίου προς την υποχρέωσή τους να ορκιστούν υπακοή στις κατοχικές αρχές, 2-6 Σεπτεμβρίου 1941. Εδώ η άρνηση του καθηγητή Νίκου Βέη.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Γραπτές αρνήσεις καθηγητών του Πανεπιστημίου προς την υποχρέωσή τους να ορκιστούν υπακοή στις κατοχικές αρχές, 2-6 Σεπτεμβρίου 1941. Εδώ η άρνηση του καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Γερμανοί αξιωματικοί εορτάζουν την Πρωτοχρονιά του 1942 στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Η αυλή του κεντρικού κτηρίου του Πανεπιστημίου μετά τους βανδαλισμούς που υπέστη από τους μεθυσμένους γερμανούς αξιωματικούς τα Χριστούγεννα του 1941.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Μαρμάρινη προτομή που καταστράφηκε από τους γερμανούς αξιωματικούς την Πρωτοχρονιά του 1942.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Αίτημα του πρύτανη του Πανεπιστημίου Γ. Μπαλή προς τον κατοχικό πρωθυπουργό Γεώργιο Τσολάκογλου για επίσημη διαμαρτυρία προς τις γερμανικές αρχές σχετικά με τις παρεκτροπές και τους βανδαλισμούς των γερμανών αξιωματικών μέσα στο κτίριο κατά τους εορτασμούς των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, 3 Ιανουαρίου 1942.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Καταγραφές νεκροψιών από το Νεκροτομείο Αθηνών για τους πεσόντες μαχητές του ΕΛΑΣ στη μάχη της Ηλεκτρικής στο Κερατσίνι στις 13 Οκτωβρίου 1944.
Εγκληματολογικό Μουσείο ΕΚΠΑ.
Στιγμιότυπο από τους εορτασμούς της απελευθέρωσης της Αθήνας στην οδό Κοραή, μπροστά από τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, Οκτώβριος 1944.
Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. – Συλλογή Πέτρου Πουλίδη.
Τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου γεμάτα κόσμο κατά τους πανηγυρισμούς της απελευθέρωσης της Αθήνας, Οκτώβριος 1944 .
Φωτογραφικό Αρχείο ΜΙΕΤ/ΕΛΙΑ.
Mεταλλικό κέλυφος τμήματος ραδιοσταθμού. Πρόκειται για το ραδιοσταθμό που λειτούργησε στο Παλιό Χημείο κατά τη διάρκεια της Κατοχής και από τον οποίο μεταδόθηκε το μήνυμα για την απελευθέρωση της πόλης της Αθήνας στις 14 Οκτωβρίου 1944.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Πορεία φοιτητών με το λάβαρο του Πανεπιστημίου στη διάρκεια των διαδηλώσεων για το κυπριακό ζήτημα, στις 15 Αυγούστου του 1954.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Συλλαλητήριο φοιτητών στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, δεκαετία 1950.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Στιγμιότυπο από την τελετή θεμελίωσης κτηρίων της Πανεπιστημιούπολης. Διακρίνεται ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Θεόκλητος Β’, ο πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Ροδόπουλος και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Παναγιώτης Κανελλόπουλος, 6 Ιουλίου 1961.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Πιστοποιητικό θανάτου της Μαρίας Καλαβρού από το νεκροτομείο Αθηνών, 22 Απριλίου 1967. Η Μαρία Καλαβρού πυροβολήθηκε στο κεφάλι από στρατιώτες το πρωί της 21ης Απριλίου.
Εγκληματολογικό Μουσείο ΕΚΠΑ.
Εκδήλωση για την εορτή των Τριών Ιεραρχών στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου κατά την περίοδο της Δικτατορίας. Διακρίνονται ο «αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως» Στυλιανός Παττακός και ο «αντιβασιλέας» Γεώργιος Ζωιτάκης. 30 Ιανουαρίου 1969.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Η απόλυση για πολιτικούς λόγους του καθηγητή της Νομικής Σχολής Φαίδωνα Βεγλερή, 1968.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Στις αρχές του 1969 ο τότε εντεταλμένος υφηγητής Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης, τέθηκε σε εξάμηνη διαθεσιμότητα. Τον Μάρτιο του 1968 η Νομική Σχολή είχε εγκρίνει παμψηφεί την εκλογή του ως έκτακτου καθηγητή της Β΄ Έδρας του Ποινικού Δικαίου την οποία το καθεστώς της δικτατορίας απέρριψε.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Σύσκεψη της Επιτροπής Πρυτάνεων για τον νέο Νόμο Πλαίσιο στις 21 Ιουνίου 1980 με τη συμμετοχή του τότε Πρωθυπουργού Γεώργιου Ράλλη (1/2).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Σύσκεψη της Επιτροπής Πρυτάνεων για τον νέο Νόμο Πλαίσιο στις 21 Ιουνίου 1980 με τη συμμετοχή του τότε Πρωθυπουργού Γεώργιου Ράλλη (2/2).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Δεξίωση στον τότε Πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου, 9 Σεπτεμβρίου 1984.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Δεξίωση της Προεδρίας της Δημοκρατίας με αφορμή τον εορτασμό των 150 χρόνων λειτουργίας του ΕΚΠΑ, 1987.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Αναγόρευση του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή σε επίτιμο Διδάκτορα του ΕΚΠΑ, με την παρουσία του τότε Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, 1991.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
