To φοιτητικό κίνημα εμφανίστηκε από πολύ νωρίς στους δρόμους της πόλης διεκδικώντας πανεπιστημιακά και άλλα αιτήματα και συγκροτώντας μια δυναμική συνιστώσα στο δημόσιο πεδίο. Οι αγώνες των φοιτητών των πρώτων χρόνων του ιδρύματος συνδέθηκαν με τη Μεγάλη Ιδέα και τον αντιοθωνικό αγώνα. Σε αναγνώριση της προσφοράς τους στον τελευταίο, το 1862, μετά την έξωση του Όθωνα, συγκροτήθηκε η Πανεπιστημιακή Φάλαγγα, το πρώτο και μόνο σώμα οπλισμένων φοιτητών. Στο τέλος του 19ου αιώνα το φοιτητικό σώμα υπερασπίστηκε την καθαρεύουσα, διαδηλώνοντας με πάθος ενάντια στη δημοτική και συμμετέχοντας σε δυο από τα πιο γνωστά επεισόδια της πανεπιστημιακής ιστορίας, στα Ευαγγελικά (1901) και στα Ορεστειακά (1903).
Στον Μεσοπόλεμο άρχισε ο φοιτητικός συνδικαλισμός και οι παρατάξεις, όπως τις ξέρουμε σήμερα, αποτέλεσμα και της εμφάνισης των αριστερών ιδεών. Το φοιτητικό σώμα ήταν εφεξής πολύ πιο πολιτικοποιημένο και παράλληλα πολύ πιο κριτικό στο ίδιο το Πανεπιστήμιο. Στην Κατοχή χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριες στρατεύτηκαν με πολλαπλούς τρόπους στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Στη μεταπολεμική περίοδο, οι φοιτητές επανεμφανίστηκαν στους δρόμους, με αφορμή το Κυπριακό ζήτημα, ενώ τη δεκαετία του ’60 σφράγισαν με την παρουσία τους, τους αγώνες για την παιδεία και τη δημοκρατία. Η συμβολή τους στην ανατροπή του επτάχρονης δικτατορίας, με κινητοποιήσεις όπως εκείνη της κατάληψης της Νομικής Σχολής τον Φεβρουάριο του 1973, καθόρισε την έντονη παρουσία του φοιτητικού κινήματος στη Μεταπολίτευση.
Στιγμιότυπo από φοιτητικές συγκεντρώσεις στα Προπύλαια με βασικό σύνθημα «15% για την Παιδεία», 1962.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ
«Ήταν συγκεντρωμένοι στα Προπύλαια, με τις σημαίες, τα λάβαρα και τα πανώ τους, σκεπάζοντας κατάστρωμα και πεζοδρόμια, δέκα χιλιάδες αγόρια και κορίτσια, ο ανθός του τόπου, η ελπίδα του αύριο. Το πάθος πήγαινε χέρι-χέρι με την έγνοια τους να μη δώσουν αφορμή στους προβοκάτορες ή στην Αστυνομία και χαλάσει το μεγαλείο της συγκέντρωσης.[...] Μέσα στις ιαχές και το σπρωξίδι χρειάστηκε να εξηγήσω τι ήταν η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανδρέου, τι σήμαινε το 15 τοις εκατό προίκα στην Παιδεία, και τι το 114. Αγώνες και θυσίες των Λαμπράκηδων κι όλης της δημοκρατικής νεολαίας τα τελευταία χρόνια ζωντάνευαν εμπρός στα μάτια μας. Χιλιάδες στόματα ζητούσαν με μια φωνή «Έξω οι δούλοι της Αυλής. Κάτω οι προδότες. Δημοκρατία».
Στρατής Τσίρκας, Χαμένη Άνοιξη, Δίσεχτα Χρόνια. Κέδρος, Αθήνα (1976) 2011.
Αφήγηση ιστορικού αποσπάσματος: Νίκος Βλασάκης, φοιτητής Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ.
Αφήγηση λογοτεχνικού αποσπάσματος: Αγγελική Στρατάκη, φοιτήτρια Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ.
Επιστολή/διαμαρτυρία φοιτητών της Ιατρικής Σχολής εναντίον του καθηγητή της Ιατρικής Δ. Μαυροκορδάτου προς τον Πρύτανη. Πρόκειται για την πρώτη γνωστή φοιτητική διαμαρτυρία η οποία συνοδεύτηκε και από τριήμερη αποχή από το µάθηµα του καθηγητή (1/2).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Επιστολή/διαμαρτυρία φοιτητών της Ιατρικής Σχολής εναντίον του καθηγητή της Ιατρικής Δ. Μαυροκορδάτου προς τον Πρύτανη. Πρόκειται για την πρώτη γνωστή φοιτητική διαμαρτυρία η οποία συνοδεύτηκε και από τριήμερη αποχή από το µάθηµα του καθηγητή (2/2).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Επιστολή Πρύτανη προς φοιτητές για έναρξη παραδόσεων μετά τα Σκιαδικά, 1859.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Αίτημα του συλλόγου «Φοιτητική Ένωσις» προς την πρυτανεία του Πανεπιστημίου για προσωρινή εγκατάστασή του σε κτήριο του ιδρύματος, 1891.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Επιστολή διαμαρτυρίας φοιτητών προς το υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως σχετικά με τα επεισόδια στο μάθημα του καθηγητή της Ιατρικής Ιούλιου Γαλβάνη, 1896 (1/2).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Επιστολή διαμαρτυρίας φοιτητών προς το υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως σχετικά με τα επεισόδια στο μάθημα του καθηγητή της Ιατρικής Ιούλιου Γαλβάνη, 1896 (2/2).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Πρωτοσέλιδο των εφημερίδων «Εμπρός» αναφορικά με τα Ευαγγελικά, 1901.
Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ακρόπολις» αναφορικά με τα Ευαγγελικά, 1901.
Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Αθήναι» αναφορικά με τα Ορεστειακά, 1903.
Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Χρόνος» αναφορικά με τα Ορεστειακά, 1903.
Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
Αναφορά της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών για επεισόδια στο Πανεπιστήμιο εναντίον καθηγητών, αλλά και μεταξύ δημοκρατικών και βασιλοφρόνων φοιτητών στις 10 Απριλίου 1924, τρεις ημέρες πριν από τη διενέργεια του δημοψηφίσματος για το πολιτειακό.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Έγγραφο της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών με το οποίο ενημερώνεται η πρυτανεία του Πανεπιστημίου για τη σύλληψη φοιτητή, μέλους της φιλοβασιλικής «Συνταγματικής Νεολαίας», 4 Απριλίου 1924.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Πρόσκληση συμμετοχής στο Α΄ Παμφοιτητικό Συνέδριο, 25 Νοεμβρίου 1924.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Η ημερήσια διάταξη των εργασιών του Α΄ Παμφοιτητικού Συνεδρίου, τέλη Νοεμβρίου 1924.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Περιοδικό «Φοιτητική Συντροφιά», 1926.
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.
Περιοδικό «Φοιτητική Ηχώ», 1926.
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.
Στιγμιότυπο από συγκέντρωση φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά την περίοδο της απεργίας του 1929.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Απεργιακό ψήφισμα φοιτητών ενάντια στον νέο οργανισμό του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δεκέμβριος 1932 (1/2).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Απεργιακό ψήφισμα φοιτητών ενάντια στον νέο οργανισμό του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δεκέμβριος 1932 (2/2).
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Απόφαση αποβολής του φοιτητή της Νομικής Σχολής Νίκου Μπελογιάννη, 4 Ιουνίου 1937.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Έγκλειστοι φοιτητές στις φυλακές Αβέρωφ, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά, π. 1937.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Δημήτριος Κωνσταντινίδης: Πρώτος νεκρός φοιτητής στη διαδήλωση της 22ας Δεκεμβρίου 1942 ενάντια στην πολιτική επιστράτευση.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Φοιτητές του Πανεπιστημίου κατά τους πανηγυρισμούς της απελευθέρωσης της Αθήνας, Οκτώβριος 1944.
Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ.
Έκκληση της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών (ΔΕΣΠΑ) προς τους αρχηγούς των κομμάτων και τους βουλευτές. Ζητείται συμπαράσταση στις φοιτητικές διεκδικήσεις για επαναφορά των ατελών εγγραφών, το μη κλείσιμο πανεπιστημιακών υπηρεσιών κ.ά., 16 Δεκεμβρίου 1959 (1/3).
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.
Έκκληση της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών (ΔΕΣΠΑ) προς τους αρχηγούς των κομμάτων και τους βουλευτές. Ζητείται συμπαράσταση στις φοιτητικές διεκδικήσεις για επαναφορά των ατελών εγγραφών, το μη κλείσιμο πανεπιστημιακών υπηρεσιών κ.ά., 16 Δεκεμβρίου 1959 (2/3).
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.
Έκκληση της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών (ΔΕΣΠΑ) προς τους αρχηγούς των κομμάτων και τους βουλευτές. Ζητείται συμπαράσταση στις φοιτητικές διεκδικήσεις για επαναφορά των ατελών εγγραφών, το μη κλείσιμο πανεπιστημιακών υπηρεσιών κ.ά., 16 Δεκεμβρίου 1959 (3/3).
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.
Φοιτητική συγκέντρωση στα Προπύλαια κατά τον αγώνα για αύξηση των δαπανών για την Παιδεία, 1962.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Πορεία φοιτητών κατά τον αγώνα για αύξηση των δαπανών για την Παιδεία, 1962.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Στιγμιότυπα από φοιτητικές συγκεντρώσεις στα Προπύλαια με βασικό σύνθημα «15% για την Παιδεία». Στα πλακάτ διακρίνεται χαρακτηριστικό σκίτσο του Μπόστ, 1962.
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Φυλλάδιο συγκέντρωσης υπογραφών υπέρ του αιτήματος για το «15% για την Παιδεία».
Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ.
Φοιτητές στην ταράτσα της Νομικής κατά τη διάρκεια της κατάληψης της Σχολής, 21 Φεβρουαρίου 1973.
Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε.
Ονομαστική κατάσταση φοιτητών που μετείχαν στα γεγονότα της Νομικής, Μάρτιος 1973.
Εταιρεία Φίλων Παναγιώτη Κανελλόπουλου.
Από τις κινητοποιήσεις και καταλήψεις του 1979 για την κατάργηση του Ν. 815.
Άννη Βρυχέα – Κώστας Γαβρόγλου, Απόπειρες μεταρρύθμισης της Ανώτατης Εκπαίδευσης 1911-1981, Αθήνα, Σύγχρονα Θέματα, 1982, σ. 317.
Στιγμιότυπο από τη συνέλευση της κατάληψης του 1979.
Περιοδικό Σπουδαστικό Σάλπισμα, 17/01/1980.
Από τις κινητοποιήσεις και καταλήψεις του 1979 για την κατάργηση του Ν. 815.
Περιοδικό Σπουδαστικό Σάλπισμα.
Το κίνημα των καταλήψεων (μαθητών και φοιτητών) του 1990-1991.
Κινητοποιήσεις ενάντια στην αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, 2007.
